Oaza mira za retke i ugrožene vrste - Rezervat prirode "Gornje Podunavlje"

Orao belorepan

Najveće ritsko zaštićeno područje prostire se na nešto manje od 20.000 ha. Cilj proglašenja zaštite bilo je obezbeđivanje sigurne egzistencije ugroženim vrstama životinja i biljaka, desetkovanim i na evrpskom nivou. Evo gde je Rezervat "Gornje Podunavlje" deceniju posle proglašenja...

U julu 2001. Vlada Srbije proglasila je zaštićenim Specijalni rezervat prirode "Gornje Podunavlje". Bio je to relativno brzo završen posao koji je započeo tadašnji Zavod za zaštitu prirode Srbije zvaničnim predlaganjem zaštite ovog područja i formulisanjem zakonski predviđene stručne dokumentacione osnove koja je zakonodavcu poslužila za uspostavljanje ovog rezervata.

Srbija je dobila najveće ritsko zaštićeno područje, na nešto manje od 20.000 ha, koje bi trebalo da obezbedi sigurnu egzistenciju posebno ugroženim vrstama životinja i biljaka, desetkovanim i na evrpskom nivou, ali i da bude prepoznato kao nezamenjiv poligon od međunarodnog značaja za održivi ekonomski razvoj lokalnih zajednica, usaglašen sa Uredbom predviđenim merama, ograničenjima i smernicama zaštite prirode.

Za upravljača Rezervata Vlada je imenovala tadašnje JP "Srbijašume", koje je u međuvremenu transformisano. Danas je upravljač Šumsko gazdinstvo "Sombor", deo JP "Vojvodinašume", koji je istovremeno i najveći korisnik prirodnih resursa ovog područja, kroz tri glavne aktivnosti: nizijsko šumarstvo, lov, ribolov i turizam. Svakodnevno upravljanje ne zaobilazi ni vrlo zahtevne ostale korisnike prostora: pecaroše, udruženja vikendaša, pčelara, ekologa (među njima posebno ornitologa), vlasnika malih pansiona u obodnim naseljima...

Orao belorepan

Tu si interesi vodoprivrede i odbrane od poplava, razvoja dvaju lokalnih samouprava i njihove infrastrukture (Sombor i Apatin) putem prostornog planiranja, a na prostoru rezervata još uvek ima i dosta poljoprivrednog zemljišta. Kada se tako raznovrsan sklop odnosa razmatra u kontekstu artikulisanog interesa zaštite prirode i međunarodnih obaveza, tek se tada može sagledati koliko je proglašenje ovog rezervata bio samo mali i prvi korak u zaštiti prostora Apatinskog i Monoštorskog rita.

Razloga za proglašenje bilo je zaista mnogo. Očuvane aluvijalne šume vrbe i topola, sa šumama poljskog jasena i hrasta lužnjaka, kao i termofilnim šumama cera, prošarane ostacima nekadašnjeg plavljenja celog prostora (značajno ograničenim nasipima koji su u međuvremenu izgrađeni) i vlažnim livadama, ovde su prostranije nego igde u Srbiji. Mnoge vrste u Gornjem Podunavlju imaju najznačajnija nacionalna uporišta baš u ovom Rezervatu: orao belorepan i cena roda su najpoznatije. Konačno, Rezervat je samo deo veće prekogranične celine poplavnog područja uzduž Dunava u srednjoj Evropi, koju čine i susedna, prostranija područja u Mađarskoj (u sastavu NP "Dunav-Drava") i Hrvatskoj (Kopački rit).

Ni međunarodnih etiketa ne nedostaje. Gornje Podunavlje je, tako, međunarodno značajno područje za ptice (IBA), biljke (IPA), dnevne leptire (PBA), Ramsarsko područje, deo nacionalne ekološke mreže i, konačno, deo prekograničnog UNESCO rezervata biosfere "Mura-Drava-Dunav" čije uspostavljanje je započeto saglasnošću ministara životne sredine Austrije, Slovenije, Mađarske, Srbije i Hrvatske koja je ozbvaničena 25. marta ove godine. Gornje Podunavlje je i samo jedno od dva prekogranična područja čija se zaštiota apostrofir u zvaničnoj poziciji Republike Srbije prema Dunavskoj strategiji. Ustvari, stiče se utisak da je Rezervat toliko dobro brendiran da sam njegov naziv, iako geografski ne baš korektan, u potpunosti ustaljen, i to na lokalnom, regionalnom i međunarodnom nivou.

Orao belorepan

Nažalost, ovako veliko aluvijalno područje, kome gravitiraju izuzetno invanzivne privredne aktivnosti i tendencije kao što su turizam i šumarstvo (gajenje brzorastućih klonskih topola u plantažama) suočeno je sam mnogim izazovima. Staništa su na udaru promena koje donosi praksa gazdovanja, ne uvek naklonjena zaštiti prirode. Sam Upravljač nije u nemogućnosti da svojim kapcitetima servisira brojne i stručno i finansijski zahtevne akcije aktivne zaštite prirode. Iz navedenih razloga, a uz aktivnu pomoć kompanije "Coca-Cola", Pokrajinski zavod za zaštitu prirode i Dunavsko-karpatski program WWF-a inicirali su i realizovali niz akcija tokom 2010. i 2011. kako bi, u procesu uspostavljanja prekograničnog rezervata biosfere, Upravljaču pomogli da stručno ojača a prirodi da bude adekvatno promovisana i zaštićena.

U toku je izrada kataloga potencijalnih lokaliteta za ekološku revitalizaciju staništa na području Rezervata. Naime, dosadašnjim pilot-projektima učinjeni su prvi koraci ka revitalizaciji staništa, pre svega slatinskih livada. Budućnost funkcionisanja ovog prostora je u oživljavanju nekadašnje dinamike vodom uslovljenih prostora. Svaki vlažni lokalitet ili prostorna celina koji su toliko ekološki nefunkcionalni da moraju da budu revitalizovani, biće mapirani, prikazaće se sadašnje stanje, mere revitalizacije prostora, i biće određene mere revitalizacije kao i procenjeni troškovi.

Projekt je bio idealna mogućnost za skreniranje sadašnjeg stanja populacija posebno bitnih vrsta ptica. Tako je detaljno praćen orao belorepan, uz pregled svakog gnezda i određivanje mera zaštite kako bi svako opstalo. U Gornjem Podunavlju i neposrednoj okolini se gnezde impozantna 22 para belorepana, od oko 100 koliko ih ima u Srbiji! Crna roda je brojnija. Registrovano je oko 30 parova. Takođe, u delu Rezervata koji se nalazi na obali Dunava mapirani su peščani sprudovi na kojima se gnezdi žalar slepić. Pronađeno je oko 20 parova ove visoko specijalnizovane vrste. Sve praćene strogo zaštićene vrste nalaze se na Asneksu I Direktive o zaštiti divljih ptica EU.

Posebna pažnja posvećena je boljoj zaštiti staništa unutar samog Rezervata i, u tom smislu, argumentovanje potreba ze zaštite kroz detaljno vrednovanje stanja i biodiverziteta fragmenata šuma hrasta lužnjaka. Naime, ovaj tip staništa, posebno vredan, podložan je nestajanju zbog poremećaja zdravstvenog stanja ove vrste drveta i napredujućeg sušenja njegovih sastojina. Sa druge strane, realizovan je i još jedan projekt revitalizacije staništa na lokalitetu Široki rit, gde je sa površine od 75 ha vrednih otvorenih staništa uklonjena agresivna i invanzivna vegetacija. Takođe, planira se mnogo šira akcija revitalizacije zaraslih bara na lokalitetu Štrbac.

Konačno, Pokrajinski zavod za zaštitu prirode učestvuje kao posmatrač u projektu Danubeparks koji je zamišljen kao institucionalna mreža zaštićenih prirodnih dobara u Podunavlju, od Nemačke do Delte Dunava.

Autor: Marko Tucakov, Pokrajinski zavod za zaštitu prirode

(Napomena: tekst je preuzet iz časopisa "Eko list", broj 23)

Više informacija u novom broju

Orao belorepan