Goraždanska štamparija već 494 godine čuva sredjovjekovne srpske spise

Hram Svetog Đorđa, Donja Sopotnica, Novo Goržde

U hramu Svetog Đorđa u Donjoj Sopotnici kod Novog Goražda, koga je 1454. godine podigao herceg od Svetog Save, veliki vojvoda bosanski, gospodar humski i knez drinski Herceg Stefan Vukčić – Kosača, tačno prije 494 godine počela je sa radom prva štamparija na prostorima današnje BiH, a druga na Balkanu, odmah iza Cetinjske, saznajemo na sajtu opštine Novo Goražde.

Štampariju je osnovao Božidar Goraždanin, koji je 1519. godine prenio iz Venecije u Donju Sopotnicu, odakle je 1523. godine pod najezdom Turaka premještena u Rumunski grad Trgovište, a prema nekim podacima dio štamparije prenijet je u manastir Milešeka kod Prijepolja.

Mada su bile kompletirane i završene u elektronskoj formi, pet knjiga reprint izdanja crkvenih ćiriličnik knjiga štampanih u Donjoj Sopotnici tek 2009. godine su, zahvaljujući Narodnoj biblioteci Srbije, konačno odštampane.
Knjige su rezultat projekta "Goraždanska štamparija", koga je 2003. godine započeli istraživačko-naučni tim Narodne biblioteke Srbije i Filozofskog fakulteta Istočno Sarajevo, uz početnu podršku ministarstava prosvjete i kulture Srbije i Republike Srpske.

Prema riječima prof. dr Dragana Baraća, rukovodioca ovog projekta, savjetnika u Narodnoj biblioteci Srbije i vanrednog profesora Filozofskog fakulteta Istočno Sarajevo, pored reprint izdanja crkvenih knjiga: Služabnika (1519.), Psaltira (1521.) i Molitvenika (1523.), štampani su i naučni radovi brojnih saradnika iz akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske, Rusije i Srbije, Narodne biblioteke Srbije, Matice Srpske, Bogoslovskog fakulteta iz Beograda, Patrijaršijskog muzeja Srpske pravoslavne crkve iz Beograda i Biblioteke Svetog arhijerejskog sinoda Rumunske pravoslavne crkve.

Uz to, kapitalna djela "Goraždanske štamparije" sadrže i Studiju u kojoj je opisana uloga i značaj "Goraždanske štamparije", prve ćirilične štamparije na prostorima BiH, a kasnije i Rumunije, te njen uticaj na širenje ćirilične knjige i evropskog štamparstva u 16. vijeku, jer je ona za kratko vrijeme rada povezivala kulture, književnost i umjetnost Venecije u Italiji, Goražda u Bosni i Hercegovini i Trgovišta u Rumuniji.

Barać je na promociji ovih knjiga, 2009. godine, posebno naglasio da su istraživanja kroz ovaj projekat tadašnjih kulturno-istorijskih i političkih prilika, u kojima je Goraždanska štamparija nastala na prostoru Stare Hercegovine, dovela do saznanja da je iz manastira Mileševa, koji je nakon propasti Pećke patrijaršije postao duhovni i kulturni centar srpstva, potekla ideja o osnivanju štamparije u Donjoj Sopotnici.

Hram Svetog Đorđa, Donja Sopotnica, Novo Goržde

Istraživanja su takođe potvrdila da je manastir Mileševa, posredstvom Goraždanske štamparije, imao presudni uticaj na srpsko srednjevjekovno štamparstvo. Do danas je, na žalost, sačuvano veoma malo originalnih knjiga štampanih u Donjoj Sopotnici, zbog čeka je konačno štampanje njihovih reprint izdanja tim značajnije.

Zna se za 25 primjeraka "Služabnika", koji se nalaze u domaćim i stranim bibliotekama, počev od Rusije do Hilandara i Beograda. Jedini primjerak od prve knjige Služabnika iz 1519. godine sačuvan je na Hilandaru u originalnoj veličini, a Psaltir je rekonstruisan od tri pojedinačna primjerka. Inače originalni primjerci i dijelovi knjiga Goraždanske štamparije čuvaju se u Veneciji, Dubrovniku, Trgovištu, Beogradu i Sankt Petersburgu.

Centralna promocija ovih knjiga održana je na Petrovdan, 12. jula u hramu Svetog Đorđa u Donjoj Sopotnici-Novo Goražde, kada je svečano obilježeno i 490 godina Goraždanskog štamparstva.
U opštini Novo Goražde čine napore da, putem odbora za izgradnju, animiraju zainteresovane da konačno započnu radovi na obnovi i izgradnji Spomen štamparije, u krugu porte hrama Svetog Đorđa u Donjoj Sopotnici.

Za ovaj istorijski poduhvat Mitropolit dabrobosanski Nikolaj je prije četiri godine već dao svoj blagoslov, a iz Udruženja Srpsko-Kanadskog društva "Sveti Đorđe" iz Kičinera u Kanadi, koga čini veliki broj iseljenih Srba iz Goražda, u više navrata najavljena je finansijska pomoć.

Uz to i veliki broj darodavaca zainteresovan je za izgradnju Spomen štamparije, a očekivati je da će se u sve to uključiti i ministarstva prosvjete i kulture Republike Srpske i Srbije. Bez svake sumnje vrijeme je da konačno ti, dugo planirani i očekivani radovi otpočnu, kako bi izgradnja i uređenje Spomen štamparije bili što prije okončani.

Pet vijekova Goraždanske štamparije navršava se 2019. godine. Biće to, bez sumnje, jedinstven jubilej koji će po značaju prevazići okvire opštine Novo Goražde, Republike Srpske i Bosne i Hercegovine.