Italija prva u Evropi po broju oznaka geografskog porijekla - U BiH svega 12 zaštićenih proizvoda

Italijanska kuhinja širom svijeta uživa reputaciju kakvom se malo koja zemlja može pohvaliti. U pitanju je visok kvalitet, ali i 'aura' posebnosti ukusa, boja, mirisa u italijanskom tanjiru ili čaši. Iza kvaliteta stoje vijekovi pažljivo čuvane tradicije i težnja ka savršenstvu, dok autentičnom doživljaju za sva čula doprinosi i onaj poseban osjećaj Italijana za eleganciju i stil. Uz takve karakteristike nimalo ne čudi što je Italija ubjedljivo prva u Evropi po broju oznaka zaštićenog porijekla proizvoda. Ima ih tri – ime porijekla (engleski PDO, na italijanskom DOP), geografska oznaka (engl. PGI, ital. IGP), i garantovano tradicionalni specijalitet (engl. TSG, ital. STG).

Ove oznake, osim što su potvrda kvaliteta, odslikavaju i štite regionalnu kulturu i jedinstvene karakteristike proizvoda vezane za određenu teritoriju, koje se nigdje ne smiju ponoviti ili kopirati. To bi, ukratko, bilo značenje pomenutih oznaka, a one opet služe da na vrlo jednostavan način potvrde autentičnost određenog proizvoda.

Prema podacima QUALIVITA (Fondacije za zaštitu i vrjednovanje kvaliteta pojloprivredno-prehrambenih proizvoda) i ISMEA instituta za istraživanje u toj oblasti, Italija je završila prethodnu godinu sa ukupno 278 prehrambenih proizvoda koji nose oznake zaštićenog imena i geografskog porijekla, a tu su i dva proizvoda sa STG oznakom – sir mocarela i pizza napoletana. U ovu brojku nisu uračunata vina, koja Italiji donose još 523 oznake. Kada se obje cifre uzmu u obzir, i uporede sa ukupnim brojem zaštićenih proizvoda na nivou EU - ukupno 2.871 proizvod, jasno je koliko Italija prednjači u odnosu na ostale konkurente. Ukupna vrijednost italijanskih proizvoda sa ovim oznakama, prema posljednjim raspoloživim potpunim podacima (za 2014. godinu) dostigla je 13,4 mlrd EUR (vina neznatno prednjače sa 7 mlrd EUR), što je više za 4% na godišnjem nivou. Od izvoza su inkasirali 7,1 mlrd EUR, ili 8,2% više nego godinu dana ranije, s tim što vinima ovdje pripada mnogo veći dio od 4,3 mlrd EUR.

Sektor sa najvećim brojem zaštićenih proizvoda je vinski, a kada je hrana u pitanju, to su voće, povrće i žitarice (više od stotinu), sirevi, esktra-djevičansko maslinovo ulje i mesne prerađevine. Regioni sa najviše zaštićenih proizvoda su Emilija Romanja i Veneto.

Zahvaljujući terminologiji oznaka, zaštićeno geografsko porijeklo vrlo striktno vezuje proizvod sa određenim podnebljem, dok ime porijekla više označava kvalitet i posebna svojstva isključivo i bitno uslovljena geografskom sredinom, uključujući i prirodne i ljudske faktore. To, između ostalog, omogućava i malim proizvođačima u konkurenciji za oznaku, jednake šanse kao i velikim, pa su danas i proizvodi malog 'dometa' poznati isto kao i veliki – recimo, pršut iz Parme, provolone i pekorino poznati su isto koliko i kapari iz Pantelerije ili pastrmka iz Trentina.

Iako se sve češće čuju glasovi da bi izdavanje ovih oznaka trebalo ograničiti, uz ocjene kako brojke ubrzano rastu, a cijela ideja gubi smisao, ono je očigledno bitnije upravo manjim proizvođačima, jer oni često nemaju bolju priliku da se za njih čuje na međunarodnom tržištu. A upravo bi njima mnogi da ograniče pristup, uz obrazloženje da sertifikate o zaštićenom porijeklu ne bi trebalo trivijalizovati.

Drugi razlog koji je doveo do bure među postojećim i potencijalnim vlasnicima oznaka je taj što se mnoge zemlje danas glože oko vlasništva nad nekim proizvodima koji su vremenom, demografskim kretanjima, razvojem tehnologije, globalizacijom, postali 'opšti'. Lista je zanimljiva, i poduža, ali jedan od primjera čija su žrtva bili i srpski proizvođači je feta sir. Nekoliko zemalja je svojatalo naziv i klelo se da su originalni proizvođači, dok ipak nije pala odluka da je feta ime koje isključivo mogu da koriste Grci.

Postupak za zaštitu i registraciju proizvoda oznakom geografskog porijekla pokreću sami proizvođači, najčešće udruženja. Da bi se zaštitio njihov proizvod na međunarodnom ili nivou EU, moraju prvo da ga zaštite na nacionalnom.

U Bosni i Hercegovini zaštićeno 12 proizvoda

U Bosni i Hercegovini je imenom porijekla ili geografskom oznakom na nacionalnom nivou do sada zaštićeno 12 proizvoda, kažu nam iz Instituta za intelektualno vlasništvo BiH. Uglavnom su to poljoprivredni i zanatski proizvodi među kojima su cazinski med od kestena, hercegovački med, kreševsko potkovano jaje, gračaničko keranje, sarajevski savat, ljubuški rani krompir i drugi.

U Institutu dodaju da nijedna oznaka za proizvod iz BiH trenutno nije međunarodno zaštićena. BiH je punopravna članica Lisabonskog aranžmana o zaštiti imena porijekla i njihovom međunarodnom registrovanju i kao takva ima mogućnost pokrenuti procedure u vezi sa zaštitom, međutim niko do sada nije pokretao proceduru zaštite na međunarodnom nivou.

Zaštićeno ime ili porijeklo, naročito u prehrambenoj industriji, više i nije stvar prestiža koliko bitno oruđe u konkurentskoj trci za potrošače. Geografske oznake donose dodatnu vrijednost samom proizvodu, što mu, s jedne strane donosi lakši 'prolaz' do potrošača, a s druge, i najvažnije, veću zaradu. Prema Lisabonskoj konvenciji, ovi proizvodi ne podležu carinskim barijerama, i ne postoje propisane kvote za njihov izvoz. Računica je sasvim jednostavna, i vrlo očigledna na otvorenom tržištu EU.

Ono što postaje problem, naročito velikim proizvođačima čiji su brendovi ili proizvodi vlasnici zaštićenih oznaka, jeste to što se pojavljuje sve više malih i nepoznatih proizvođača koji imitiraju zaštićene proizvode, po izgledu, prezentaciji ili pakovanju, a zapravo nemaju ni približan kvalitet. Problem je, kažu proizvođači, što se na taj način čini nepopravljiva šteta svima – od potrošača do proizvođača, s tim što ovi posljednji pritom i finansijski gube. Predstavnici konzoricijuma Grana Padano su, recimo, izračunali da su na ovaj način pretrpjeli gubitak od jedne milijarde evra, od kojih samo u Italiji 300 mil EUR.

Predstavnici italijanskih konzorcijuma (koji u ime svojih proizvođača apliciraju za oznake) i Ministarstva poljoprivrede, nedavno su održali okrugli sto kako bi se postigao dogovor između ministarstva i velikih distributera u zemlji o promociji proizvoda sa zaštićenim imenom i geografskim porijeklom, kojim bi se obezbijedilo više i jasnije definisanog prostora na prodajnim mjestima kvalitetnim i zaštićenim poljoprivredno-prehrambenim proizvodima.